Jelaskan apa yang dimaksud dengan desentralisasi atau otonomi daerah dalam konteks negara Republik Indonesia?

ACEH, HUMAS MKRI - Paa pokoknya konsp snralsas maksukan  mmbrkan ksmpaan lbh luas kpaa pmrnah arah unuk mnylnggarakan pmrnahan banngkan pmrnah pusa. Tak smua ngara mnggunakan pnamaan yang sama, yau snralsas. D Inggrs, konsp yang srupa ngan snralsas sbu ngan voluon.

Dmkan sampakan olh Hakm Konsus Wahun Aams alam Pmbukaan Smnar Nasonal “Konsp Dsnralsas Asmrs alam Ngara Hukum Pancasla” an Pnanaanganan Noa Kspahaman yang slnggarakan olh Pro Ilmu Hukum Fakulas Ilmu Sosal an Ilmu Polk Unvrsas Tuku Umar (UTU) Mulaboh, Ach, paa Sabu (22/10/2022).

Wahun mnrangkan, konsp snralsas rapkan paa ngara-ngara brbnuk ksauan (unary sa) an bukan ngara-ngara Fras (fraon). “Konsp ngara brbnuk ksauan aalah aanya sau kkuasaan yang bag-bag kpaa pmrnahan arah aau unuk apa mmahamnya scara srhana aalah bayangkan hubungan op-own, ar aas k bawah. Aa sau-ksauan kkuasaan kmuan bag-bag kpaa arah-arah bawahnya. Kbalkannya, alam ngara fral, maka aa arah-arah yang braula kmuan mnggabungkan r. Bnuk pnggabungan u sbu pmrnahan fral," ujarnya alam acara yang har olh Hakm Konsus Enny Nurbanngsh, Skjn MK M. Gunur Hamzah an Rkor Unvrsas Tuku Umar Ishak.

Olh karna u, sambung Wahun, awal mula pmrnahan fral aalah jusru ar aanya arah-arah yang brsau. "Karna arah u snr braula maka lbh cnrung sbu sbaga ngara bagan banngkan pmrnahan arah," jlasnya.

Tafsr Puusan MK

Lbh lanju Wahun mnjlaskan, Mahkamah Konsus (MK) prnah mmbrkan afsr aas Pasal 18 aya (1) UUD 1945. Knuan Pasal 18 aya (1) brbuny, “Ngara ksauan rpublk Inonsa bag aas arah-arah propns an arah propns u bag aas kabupan an koa…”. Para pnyusun UUD 1945 sngaja mnggunakan ks “bag” an bukan “rr ar” aau “rr aas”.

Mnuru prmbangan MK, jlas Wahun, plhan kaa “bag” mngnkaskan bahwa wlayah Ngara Ksauan rlbh ahulu aa, kmuan bag-bag alam bnuk arah-arah. Smnara, bla mnggunakan ks “rr aas” aau “rr ar” maka konsruks hukumnya rbalk yau arah-arah u rlbh ahulu aa kmuan brsau unuk mmbnuk pmrnahan. Dngan mkan, ak apa sbu ngara ksauan mlankan ngara fral.

“Prmbangan n aa paa Puusan Nomor 32/PUU-X/2012 yang mnguj UU Nomor 31 Tahun 2003 nang pmbnukan Kabupan Lngga Provns Kpulauan Rau, “ucap Wahun.

Saa n, kajan mngna konsp “snalsas asmrs” brkua paa hal yang brknaan ngan pmbran oonom kpaa suau arah mlalu kwnangan yang manakan scara konsusonal unuk mnylnggarakan pmrnahannya scara manr, rganung paa sbrapa bsar kwnangan yang brkan kpaa arah rsbu. Pasal 18A aya (1) UUD 1945 mmbuka kmungknan akan snralsas asmrs. Scara ksluruhan knuan rsbu mnyaakan “Hubungan wwnang anara pmrnah pusa an pmrnah arah provns, kabupan an koa, aau anara propns an kabupan an koa, aur ngan unang-unang ngan mmprhakan kkhususan an kragaman arah”. Wahun mngaskan, frasa “ngan mmprhakan kkhususan an kragaman arah” mnja asar konsusonal bahwa sap arah yang mmlk kunkan apa brkan kwnangan scara asmrs ar arah lannya.

Slan u, bla prhakan susunan norma alam Pasal 18A aya (1) maka rapa lapsan-lapsan pngauran hubungan pmrnahan, yau (1) anara pmrnah pusa ngan pmrnah arah, yau provns, kabupan an koa, an (2) anara pmrnah provns ngan kabupan an koa. Pnjnjangan n mnyrakan bahwa snralsas asmrs mungknkan unuk ak hanya rja paa ngkaan provns.

“Kbjakan unuk mnrapkan snralsas asmrs mmbuka ruang unuk mngakomoas kbragaman. Sap arah mmlk klbhan an kkurangannya masng-masng. Dngan mmbrkan ruang kpaa arah unuk mngaur srag mnysuakan ngan klbhan an kkurangannya maka bsar kmungknan arah u akan lbh brkmbang,” ujarnya.

Dngan mkan, kbjakan yang lakukan pmrnah pusa unuk mngaas prsoalan yang rja arah ak ngan mnrapkan pnkaan on sz fs all, yau aanya sau kbjakan yang anggap cocok unuk sluruh arah. Bgu juga, mungkn pnkaan yang sama apa lakukan pmrnah arah unuk mngakomoas prbaan alam komunas masyaraka alam bnuk pmrnahan yang lbh kcl. Akan ap, kbjakan snralsas asmrs ak slalu mngsahkan cra nah an ksukssan. Aa anangan yang harus haap bla ka mnrapkan kbjakan yang sanga bragam bag masng-masng arah. Bnuk anangan u aalah kruwan aau komplksas.

Sap arah yang mnyajkan prsoalannya masng-masng nu akan mnja prsoalan bag phak yang brwnang aau pmrnahan yang lbh ngg unuk urun angan mmbrkan banuan pnylsaan masalah. Dalam komplksas prsoalan-prsoalan yang haap buuhkan mkansm koornas yang angguh, bak scara vrkal maupun horzonal. Arnya, aa koornas anara pmrnah pusa ngan pmrnah arah sra koornas ngka pmrnahan arah anar lmbaga-lmbaga pmrnahan arah rka. Koornas u barang yang muah ucap ap ak muah lakukan.

Slan u, bragamnya kbjakan sau arah ngan arah yang lan juga brpons unuk mnmbulkan kbngungan bag warganya. Trlbh bag warga yang rbasa ngan moblas ngg yang brpnah anara sau arah ngan arah lannya. Pranyaan yang mungkn akan muncul aalah “knapa arah n bsa, ap arah u ak bsa?”. Ikuan ar pranyaan rsbu aalah muncul aanya “kcmburuan”, sbab mrasa prlakukan scara brba.

Tanangan Dsnralsas 

Paa ksmpaan yang sama, Hakm Konsus Enny Nurbanngsh mngaakan kka brbcara snralsas asmrs alam konks apapun ak bolh mlupakan san konsusonalnya rlbh ahulu. “Ka sanga brsyukur skal alam kankaragaman sbaga suau bangsa ngan pnuuk yang banyak ngan kankaragaman bahasa, buaya, ns, agama an kprcayaannya ka mash bsa saukan alam waah ngara ksauan. Saya kra ak aa ngara sau pun una yang brkan kbrkahan spr Ngara Ksauan Rpublk Inonsa (NKRI). Ja alhamulllah ka mash brsau, muah-muahan akan rus bgu nggal ka mwarna ksauan alam mwujukan ujuan ka brngara," mbuh Enny.

Oonom Sbaga Asas 

Unuk mmbahas lbh jauh kkhususan an ksmwaan arah maksu khususnya unuk oonom khusus Ach, rlbh ahulu pnng unuk paham mngna oonom yang mnja asas alam pnylnggaraan pmrnahan arah an snralsas sbaga pross yang mnnukan bkrjanya asas rsbu. Kbjakan oonom arah hanya apa ralsas jka aa kbbasan bag arah alam mngaur an mngurus urusan arahnya snr.

Sjalan ngan cr yang mlka paa ngara ksauan, kaulaan alam ngara ak rbag ap hanya brkan kpaa pmrnah pusa yang apa pncarkan sbagan kpaa pmrnah arah. Pmncaran pnylnggaraan ngara an pmrnahan alam sauan-sauan roral yang lbh kcl apa rwuju alam bnuk sauan oonom roral aau konsnras rroral.  Sauan oonom roral mrupakan sauan manr alam lngkungan ngara ksauan yang brhak mlakukan nakan hukum sbaga subyk hukum unuk mngaur an mngurus fungs pmrnahan (amnsras ngara) yang mnja urusan arahnya snr. Implmnas cara pmncaran kkuasaan alam pnylnggaraan pmrnahan arah nlah yang apa mnnukan luas smpnya  urusan yang akan aur olh sauan oonom.

Aanya pmncaran kkuasaan ngan brbaga macam cara aas ap mnmpakan kkuasaan pmrnah pusa paa poss ak sraja ngan pmrnah arah. Kkuasaan pmrnah pusa mrupakan kkuasaan yang mnonjol alam ngara ksauan, ak aa sangan ar baan lgslaf pusa alam mmbnuk UU. Dalam hal n pmrnah pusa mmpunya wwnang rngg rhaap sgala lapangan pmrnahan, yang paa ngka rakhr wwnang mmuuskan sgala ssuau alam ngara rsbu

Pmbagan kkuasaan alam ngara mrupakan salah sau prnsp mnasar alam bangunan ngara yang mokras. Namun mkan, ak aa suau konsp yang brsfa unvrsal alam ssm kaangaraan mngna ssm pmbagan kkuasaan suau ngara. Konsp-konsp yang paa saa n knal luas pun, ak apa paham sbaga ssm yang harus rapkan, karna ssua ngan sfanya ssm pnylnggaraan ngara aalah suau pross yang lahr ar brbaga kons paa masng-masng ngara. Ngara-ngara mokras apa mnjalankan brbaga varas pmbagan kkuasaan.

Dalam konks hukum kngaraan, Enny mlanjukan, oonom arah bukan skaar pmncaran pnylnggaraan pmrnahan unuk mncapa fsns an fkvas pmrnahan. Oonom aalah sbuah aanan kaangaraan (saasrchljk) yang brkaan ngan asar-asar ngara an susunan organsas ngara, yau mokras an ngara brasarkan aas hukum.   Tanpa aanya pmbran oonom sbaga asas alam pnylnggaraan pmrnahan aklah mungkn ngara apa kaakan sbaga ngara yang mnjunjung ngg mokras. Aa ua unsur yang rkanung alam pmbran oonom,  yau:   (1) pmbran ugas alam ar sjumlah pkrjaan yang harus slsakan olh arah, (2) pmbran kwnangan unuk mmkrkan an mnapkan snr cara pnylsaan pkrjaan rsbu.

Dngan aanya pmbran pkrjaan skalgus pnylsaan ugas/pkrjaan olh arah akan apa mngurang bban pmrnah an mmbrkan rasa anggung jawab arah unuk uru sra mwujukan ujuan brngara. Brbaga masalah sosal, konom an polk suau wlayah mngharuskan pmrnah arah apa brupaya mngambl kpuusan polk an konom snr. Sanga ak fkf jka pnylsaan sap masalah harus mnunggu nsruks pusa. Arnya, sfa sgra playanan sosal-publk mnja asar prlunya snralsas alam pnylnggaraan urusan rsbu kpaa pmrnah arah yang oonom. Implkas pngamblan kpuusan unuk plaksanaan urusan yang langsung angan olh pmrnah arah n, paa akhrnya mnorong rcpanya ssm pmrnahan yang mokras, karna aa pmbagan kwnangan anarpmrnahan. Dalam konks nlah pmbnukan pmrnahan arah scara oonom pnng unuk wujukan.

Ekssns Para Polk Lokal

Dalam makalahnya Enny juga mnybukan, Provns Ach, bnuk snralsas asmrs lah nukan alam UU No. 11 Tahun 2006 nang Pmrnahan Ach. Mrujuk paa knuan UU 11/2006 aur brbaga bnuk snralas asmrs pmrnahan Ach yang salah saunya aalah kbraaan para polk lokal yang scara gas aur alam Pasal 75 UU 11/2006, mana brasarkan unang-unang rsbu Pmrnah kmuan mnrbkan prauran plaksana yau PP Nomor 20 Tahun 2007 nang Para Polk Lokal Ach.

Dsan kkhususan nlah yang harus opmalkan shngga ujuan oonom khusus apa capa. Prlu kuakan koornas, pmbnaan an pngawasan agar brbaga kbjakan alam rangka oonom khusus Ach apa mngakslras ujuan bnuknnya kkhususan rsbu. D luar kkhususan yang lah nukan rsbu, ssungguhnya Ach mash apa mlaksanakan oonom sluas-luasnya ssua ngan kbuuhan arah sbagamana hakka oonom rl anu alam UU 23 Tahun 2014, spanjang hal rsbu ak kcualkan.

Bnuk Aflas Para Polk Lokal ngan Para Polk Nasonal

Mnuru Enny, ngan harnya para polk lokal Ach, maka rapa ua bnuk para polk yau para polk nasonal an para polk lokal.  Olh karna u, PP 20/2007 mmbrkan kwnangan bag Para polk lokal unuk mlakukan aflas aau krja sama alam bnuk lan ssama para polk lokal aau ngan para polk nasonal yang lakukan unuk mngusulkan pasangan calon Gubrnur an Wakl Gubrnur, calon bupa an wakl bupa, sra calon walkoa an wakl walkoa Ach.  Slan u, aflas aau krja sama alam bnuk lan ssama para polk lokal aau ngan para polk nasonal maksukan unuk mnngkakan kualas knrja para polk lokal alam rangka kkusraan para polk lokal paa pmlhan umum unuk mmlh anggoa DPRA an DPRK Ach.  Plaksanaan aflas aau krja sama rsbu harus asarkan paa kspakaan brsama ssama para polk lokal aau ngan para polk nasonal. 

Ruang parspas anggoa para polk lokal alam pmlhan umum nasonal salah saunya wujukan ngan aanya knuan bag anggoa para polk lokal scara prsorangan apa mrangkap kanggoaan 1 (sau) para polk nasonal. Ruang parspas anggoa para polk lokal maksukan alam rangka anggoa para lokal apa mnggunakan hak plh paa pmlhan umum nasonal. Tnu, kanggoaan rangkap lakukan slah mnapa zn ruls ar pmpnan para polk lokal.

Dngan bukanya pnu aflas aau krja sama ssama para polk lokal aau ngan para polk nasonal alam rangka kkusraan paa pmlhan umum, maka buuhkan suau hubungan yang harmons anara para para lokal an para nasonal.

Pnanaanganan Noa Kspahaman

Dalam ksmpaan rsbu, Hakm Konsus Wahun Aams an Hakm Konsus Enny Nurbanngsh juga mnyakskan pross pnanaangan noa kspahaman anara Mahkamah Konsus (MK) an UTU. Pnanaanganan noa kspahaman lakukan olh Rkor  UTU Ishak ngan Skjn MK M. Gunur Hamzah yang har scara lurng. Noa kspahaman rsbu brujuan unuk an m rcapanya pnngkaan pmahaman hak konsusonal warga ngara an muu pnkan ngg hukum. Gunur alam sambuannya mngaakan MK ngan Unvrsas Tuku Umar lah rhubung scara rsm mlalu pnanaanganan yang lah lakukan scara lkronk. 

“In mrupakan pnanaanganan yang k-269 yang lakukan olh MK yang lah mncapa 100 prguruan ngg an mrupakan ana angan k-30 scara lkronk," ujar Gunur.

Mnuru Gunur, pnanaanganan lakukan scara lkronk karna mrupakan program pmrnah alam rangka ransformas gal. Ngara mnorong yang namanya ssm pmrnahan brbass lkronk bgu juga ngan lmbaga pralan.

Transformas gal mmbua okumn-okumn yang anaangan scara lkronk. Shngga bnuk yang haslkan aa paa lkronknya. In juga akan mmbua ransformas aau srbus okumn lkronk smakn banyak.

“Pnngnya okumn-okumn lkronk n aalah supaya mmlk nla onk, val an orgnal. Ja a onk, ak bsa palsukan. Karna apa? Karna a punya ko-ko aa srvr. Kka akan mmalsukan akan kahuan. Val, sah karna lah puuskan olh Mahkamah Agung. Puusan MA scara gas mnyaakan bahwa okumn yang ana angan scara lkronk an lngkap srfka lkronk u mmlk kkuaan hukum yang sama ngan ana angan basah. Tana angan lkronk MK lah mmlk srfka ar BSSN. Sangkan onk, Gunur mngaskan, okumn rsbu apa lusur," jlas Gunur.

Rkor UTU Ishak alam sambuannya, mnyambu bak kaangan para hakm Konsus. “Har n aalah momn yang sanga pnng bag ka. Ka sanga jarang bsa kunjung olh Hakm Konsus. Ja Alhamulllah ka sn sbaga uan rumah pas nan akan banyak skal pncrahan yang brkan ruama unuk mahasswa hukum," ujar Ishak. (*)

Apa yang maksu ngan snralsas aau oonom arah alam konks Ngara Ksauan Rpublk Inonsa?

Brasarkan Unang-unang No 32 Tahun 2004, fns oonom arah aau snralsas aalah pnyrahan wwnang pmrnahan olh pmrnah pusa kpaa arah oonom. Unuk mngaur an mngurus urusan pmrnahan alam ssm Ngara Ksauan Rpublk Inonsa.

Jlaskan apa yang maksu ngan snralsas an oonom arah an apa prbaannya?

snralsas u aalah pnyrahan wwnang pmrnah pusa k pmrnah arah, oonom arah aalah hak wwnang an kwajban arah oonom unuk mngaur an mngurus snr pmrnahan an kpnngan masyaraka.